- Presja tych wywiadów państw kapitalistycznych na tym terenie była bardzo duża, one były bardzo zainteresowane tym, co za ogrodzeniem jednostek wojskowych polskich i sowieckich się znajduje: jakie uzbrojenie, jacy żołnierze, w jakiej liczbie, jak uzbrojeni, do jakich działań przygotowywani - z jednej strony, z drugiej strony - jak były zbudowane szlaki komunikacyjne, drogowe, morskie, kolejowe.

Paweł Skubisz

Stany Zjednoczone od dawna, a zwłaszcza współcześnie prowadzą inwigilację w skali globalnej. Dotyczy to zarówno rozmów telefonicznych, jak i również inwigilacji satelitarnej. To niekoniecznie świadczy o roli Chojnic jako centrum polityki światowej, tylko świadczy o tym, że nie ma takiego zakątka na globie ziemskim, który byłby zwolniony z inwigilacji przez technologię amerykańską.

Longin Pastusiak

- Trzeba sobie uzmysłowić, że Pomorze, jak również Śląsk, były w okresie Polski ludowej miejscem, gdzie stacjonowała główna część oddziałów Wojska Polskiego, a przede wszystkim wojsk sowieckich. Był to zasadniczo jeden wielki garnizon sowiecki i tutaj jakby presja tych wywiadów państw kapitalistycznych na tym terenie była bardzo duża.

- Pamiętajmy o tym, że mówimy o okresie zimnej wojny, kiedy każdy aspekt stosunków Wschód-Zachód był ważny z punktu widzenia interesów politycznych, strategicznych Stanów Zjednoczonych. Wtedy każda informacja była szalenie ważna i dlatego też dla interesów amerykańskich ważne było to, co się dzieje w Chojnicach, czy czasem nie powstaje tam jakaś baza, która może zagrozić Stanom Zjednoczonym.

- Presja tych wywiadów państw kapitalistycznych na tym terenie była bardzo duża, one były bardzo zainteresowane tym, co za ogrodzeniem jednostek wojskowych polskich i sowieckich się znajduje: jakie uzbrojenie, jacy żołnierze, w jakiej liczbie, jak uzbrojeni, do jakich działań przygotowywani – z jednej strony, z drugiej strony – jak były zbudowane szlaki komunikacyjne, drogowe, morskie, kolejowe przede wszystkim, jak te transporty często przejeżdżały, w jakiej liczbie, w jakim składzie itd.

- Współpraca z wywiadem państw kapitalistycznych w realiach Polski ludowej mogła dla osoby współpracującej bardzo nieprzyjemnie się zakończyć. Kodeks karny określał współpracę, szpiegostwo, współpracę z obcym wywiadem jako zbrodnię przeciwko państwu i była ona zagrożona karą śmierci włącznie, a więc było to bardzo restrykcyjne prawo i z tego prawa w okresie Polski ludowej korzystano. Ostatnie wyroki śmierci za szpiegostwo na rzecz wywiadów państw kapitalistycznych zapadają pod koniec lat 50-tych i ostatnie wyroki zostają wykonane w roku 1960. Jest to dwóch szpiegów skazanych za współpracę na rzecz wywiadu amerykańskiego, jest to Jerzy Strawa, oraz na rzecz wywiadu brytyjskiego – jest to sprawa Kaczmarczyka.

- Wywiady państw kapitalistycznych korzystały z bardzo różnych osób i to też się zmieniało w czasie. W pierwszym okresie do roku 1956 widzimy, że wywiady państw zachodnich korzystają z dużych, rozbudowanych siatek wywiadowczych, takich znanych modeli, rozwiązań z okresu II wojny światowej i wcześniejszych. Profil takiego szpiega zmienia się po roku 1956. Tam Amerykanie, którzy wiodą prym w tej działalności wywiadowczej w bloku państw komunistycznych, zmieniają ten profil, raczej starając się lokować pojedynczych agentów w jakichś określonych punktach i to różnych. Często był to jakiś wysoki rangą urzędnik państwowy, czasem oficer Wojska Polskiego, ale korzystano też powszechnie np. z osób, które pracowały na kolei, które mieszkały np. przy kolei, przy liniach kolejowych i miały możliwość obserwowania transportów, ale były też osoby, które jeździły celowo po kraju i zbierały te informacje, zapisywały.

- Z punktu widzenia oświadczeń amerykańskich, dokumentów amerykańskich - tłumaczy prof. Pastusiak – dziś nadal Chojnice są pod obserwacją i nadal ta nasza rozmowa, którą prowadzimy, jest rejestrowana przez wywiad amerykański, z tym, że nie ma to jakichś skutków i zagrożeń z punktu widzenia interesów polskich, bo dziś stosunki polsko-amerykańskie są przyjazne, jesteśmy sojusznikami, jesteśmy w NATO, współpracujemy ze sobą, czyli nie stanowimy zagrożenia dla Stanów Zjednoczonych, ale tym bardziej oni uważnie obserwują, co się dzieje w każdym zakątku globu ziemskiego.

- Ja osobiście tego nie odczuwam. Wiem, że cały czas jesteśmy obserwowani, bo jednak są te wszystkie satelity w kosmosie, ale osobiście chyba nikt tego nie odczuwa. Jesteśmy zaskoczeni, bo to jednak jest jakieś wyróżnienie dla tego miasta, tym bardziej, że to miasto ma też jakąś swoją historię. To coś fajnego, że o nas wspominało takie państwo.
- Ja jestem dzieckiem wojny, bo urodziłam się w 1935 r. Jestem zaskoczona. [W latach] 50-tych, 60-tych nawet ludzie dostawali paczki ze Stanów.
- Nie widziała pani szpiega w tamtych latach?
- Nie, żadnego szpiega. Teraz chcą zrobić Wałęsę szpiegiem. Gdyby Wałęsy nie było, to by jeszcze komuna rządziła, prawda?
- Oni się interesują całym światem, nawet swoimi obywatelami, a więc to jest taka instytucja, a jeszcze tamte czasy były inne: żelazna kurtyna, tu był wróg, tam przyjaciel...
- A dzisiaj czuje się pan obserwowany?
- A któż tak obserwuje? Tych Polaków drugiego sortu? [śmiech]
- Trochę jestem zaskoczona, bo raczej nie powinno być, ale widocznie ktoś się interesował, jakiś cel miał w tym.
- Podobno tak do dzisiaj się interesują.
- Na pewno, wie pan. Ci wszyscy agenci, nie?