
- wtorek, 3 września 2024 9:24
Chojnice Reportaż w Weekend FM
Los babci poznała dzięki obrączce odnalezionej w chojnickiej Dolinie Śmierci. "Będziemy ją przekazywać z pokolenia na pokolenie"
Wnuczka Ireny Szydłowskiej, łączniczki Armii Krajowej, Mariola Nawrocka z Grudziądza opowiada Weekend FM historię swojej babci. Posłuchaj reportażu.
– Dla nas to był szok, niedowierzanie, że po 76 latach dowiadujemy się czegoś o swojej babci - mówi Weekend FM Mariola Nawrocka, wnuczka Ireny Szydłowskiej, która zginęła chojnickiej Dolinie Śmierci.
W poniedziałek 2 września 2024 roku szczątki ponad 700 ofiar zbrodni hitlerowskich odnalezionych w chojnickiej Dolinie Śmierci spoczęły na Cmentarzu Ofiar Zbrodni Hitlerowskich w Chojnicach.
W jednej ze 188 trumien, które złożono w zbiorowej mogile, są również szczątki Ireny Szydłowskiej, łączniczki Armii Krajowej z Grudziądza. Przez lata rodzina próbowała ustalić, co stało się z Panią Ireną, po tym, jak w styczniu 1945 roku aresztowało ją Gestapo.
Dopiero badania archeologiczne w chojnickiej Dolinie Śmierci i śledztwo IPN-u dały odpowiedź, gdzie dokładnie zginęła. Udało się to dzięki obrączce, którą archeolodzy znaleźli na Polach Igielskich pod Chojnicami.
W ten sposób, po latach, prawdę o swojej babci poznała wnuczka Ireny Szydłowskiej, Pani Mariola Nawrocka z Grudziądza. O tym, co mówiło się w domu o jej babci i jak sama przyjęła sensacyjne ustalenia historyków opowiedziała Arkadiuszowi Jażdżejewskiemu. Posłuchaj reportażu:
Obrączka z Doliny Śmierci. Historia łączniczki AK Ireny Szydłowskiej
Babcia ze zdjęcia
– Na tym zdjęciu jest właśnie babcia, Irena Szydłowska, z domu Nikiel - mówi Mariola Nawrocka trzymając czarnobiałe zdjęcie swojej babci. – Mogę się tylko na nią napatrzeć na zdjęciu, bo jej nie znałam.
Spotykamy się w Grudziądzu. To stąd w styczniu 1945 roku Gestapo zabrało Irenę Szydłowską. Jak ustalą później historycy, łączniczkę Armii Krajowej.
Czy wiadomo w jakich okolicznościach pani babcia trafiła do Chojnickiej Doliny Śmierci?
– Nie, tego nikt nigdy nie mówił. Wiadomo tylko tyle, że jak ją zabrano z domu, to następnego dnia na dworcu kolejowym stał szereg osób do wywiezienia. Ale w jakim kierunku? Gdzie? To nikt, nigdy nie wiedział. Jedni mówili, że do Bydgoszczy ich wywożą, inni mówili, że nie dojechali do Bydgoszczy i tam gdzieś już ich zamordowano. Nigdy nikt nie mówił, że to były Chojnice - mówi reporterowi radia Weekend FM Mariola Nawrocka.
Jak dodaje Pani Mariola, w jej rodzinie o babci Irenie w ogóle nie mówiło się zbyt wiele.
– Muszę panu powiedzieć, że w tej rodzinie, a mieszkałam z nimi też, słowo "Irena" nie padło nigdy. Tak jakby wymazali to. Nigdy nie słyszałam od prababci swojej, od pradziadka o swojej córce. Nigdy tego nie słyszałam.
– To, co wiem, to wiem z opowiadań mojego taty, choć też dużo nie mówił.
Ile lat miał Pani tata, kiedy Gestapo zabrało pani babcię?
– To był styczeń ´45 roku, tata miał skończone cztery lata, bo w lutym skończyłby pięć. Też na pewno jakąś traumę przeżył. Cztery lata, zostaje syn, wraca jego ojciec z wojny, nie ma żony, a jest syn. I co teraz?
List do Bolesława Bieruta
Los Ireny Szydłowskiej próbowała ustalić po wojnie zarówno jej rodzina, jak i wymiar sprawiedliwości. Tak wynika z rodzinnego archiwum. Wnuczka Ireny Szydłowskiej pokazuje mi teczkę, a w niej plik dokumentów, które gromadził jej tata. Wśród nich uwagę przykuwa pismo do samego Bolesława Bieruta. Z 1948 roku.

Pismo ojca Ireny Szydłowskiej do Bolesława Bieruta. Źródło: Archiwum prywatne Marioli Nawrockiej. Fot. A. Jażdżejewski/Weekend FM
– Mój pradziadek, Antoni Nickiel (ojciec Ireny Szydłowskiej, z d. Nickiel - przyp. red.) pisał do obywatela Bieruta taką prośbę o ustalenie jej pobytu, bo to był rok ´48, czyli trzy lata po zakończeniu wojny, gdzie ślad po niej zaginął.
Z dokumentów wynika również, że sprawą zaginięcia Ireny Szydłowskiej interesował się też w drugiej połowie lat ’70 ubiegłego wieku Sąd Rejonowy w Grudziądzu. Jego prezes prowadził śledztwo w sprawie masowych aresztowań przez Gestapo w styczniu 1945 roku na terenie Grudziądza.

Pismo z 1977 roku od prezesa Sądu Rejonowego w Grudziądzu do syna Ireny Szydłowskiej. Źródło: Archiwum prywatne Marioli Nawrockiej. Fot. A. Jażdżejewski/Weekend FM
W piśmie od prezesa sądu rejonowego w Grudziądzu czytamy, że w dniu 10 maja 1977 roku została przesłuchana mama zaginionej Ireny Szydłowskiej, Maria Nickiel. Jednak "ze względu na słabą pamięć" nie potrafiła podać danych ani swojego wnuka, ani córek.
– Ale wie pan z czego to mogło wynikać? – pyta Mariola Nawrocka. – Ze strachu jakiegoś. Bo ona, skoro wiedziała, gdzie działała jej córka, co robiła, więc ona po prostu nic nie pamiętała.
Ostatecznie, wcześniej, bo jeszcze w 1952 roku Irena Szydłowska została uznana za zmarłą.
– W ´52 roku, w listopadzie jest postanowienie Sądu Powiatowego w Grudziądzu i została uznana za zmarłą.
Jako datę zgonu przyjęto dzień 9 maja 1946 roku, godzinę 24:00.

Akt zgonu Ireny Szydłowskiej. Źródło: Archiwum prywatne Marioli Nawrockiej. Fot. A. Jażdżejewski/Weekend FM
Z Gestapo do Doliny Śmierci
O tym, że Irena Szydłowska mogła trafić do Chojnic, jej rodzina dowiaduje się dopiero w 1987 roku z Kwartalnika Turystyczno-Krajoznawczego "Jantarowe Szlaki". To wydanie również do dziś znajduje w rodzinnym archiwum.

Okładka Kwartalnika Turystyczno-Krajoznawczego "Jantarowe Szlaki. "Źródło: Archiwum prywatne Marioli Nawrockiej. Fot. A. Jażdżejewski/Weekend FM
W artykule zatytułowanym "Ruch oporu ludności polskiej na terenie Grudziądza i okolicy w latach 1939-1945", czytamy, że "Irena Niklówna, łączniczka PAP-u i później AK, zatrudniona jako sprzątaczka w siedzibie gestapo (obecnie Zakład Wychowawczy przy ul. Waryńskiego - [dziś mieści się tu Szkoła Podstawowa nr 8, przy ul. Mikołaja z Ryńska - przyp. red. Weekend FM]), z okazji swych imienin poczęstowała sekretarza policji kryminalnej K. Fritza, wyjątkowego oprawcy, cukierkiem. W owym cukierku znajdowała się silna dawka trucizny, która spowodowała zgon Fritza. W wyniku przeprowadzonej sekcji zwłok gestapo zdołało wykryć powód jego śmierci. I. Niklównę aresztowano, a następnie zamordowano pod Chojnicami."
Pani Mariola Nawrocka zabiera mnie pod dawną siedzibę gestapo w Grudziądzu. Dziś mieści się tu Szkoła Podstawowa nr 8, a ulica nosi nazwę Mikołaja z Ryńska.

Wnuczka Ireny Szydłowskiej, Mariola Nawrocka przy budynku dawnej siedziby gestapo w Grudziądzu. Fot. A. Jażdżejewski
– Tu właśnie pracowała moja babcia. Miejsce jest symboliczne, bo tu otruła tego Fritza - mówi Mariola Nawrocka.
– Jeżdżę tędy dwa razy dziennie, bo jeżdżę z wnukami i zawsze tak sobie myślę: Boże, jaka to była odwaga ze strony tej kobiety? Mając czteroletnie dziecko w domu, wiedząc, co ją spotka za to, co zrobiła, zrobiła to.
Archeologia Doliny Śmierci
– Miejcie na uwadze to, że potencjalnie chodzicie po grobach - instruuje w czerwcu 2020 roku zebranych w Dolinie Śmierci badaczy i wolontariuszy dr Dawid Kobiałka.
– Dolina Śmierci to miejsce, gdzie w czasie drugiej wojny światowej dochodziło do mordowania miejscowej inteligencji, duchowieństwa, ludzi zamożnych, ale też zupełnie zwyczajnych obywateli. Jednym z naszych celów jest oddanie twarzy tym ofiarom - mówił wtedy reporterowi radia Weekend FM dr Dawid Kobiałka.
Obrączka
Wkrótce badacze natrafiają na obrączkę z inicjałami C.S. i datą ślubu 20 października 1938 roku.

Fotografia obrączki znalezionej w Dolinie Śmierci w Chojnicach. fot. A. Barejko. Źródło: Oficjalne materiały projektu "Archeologia Doliny Śmierci"
Rok później, po żmudnej pracy śledczych Instytutu Pamięci Narodowej udaje się również ustalić, do kogo należała.
– To jest wynik pracy naszego historyka zatrudnionego w komisji, pana dr Dariusza Burczyka - mówił radiu Weekend FM w sierpniu 2021 roku prokurator Tomasz Jankowski, naczelnik Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku

Od lewej: dr Dawid Kobiałka i prok. Tomasz Jankowski w chojnickiej Dolinie Śmierci fot. ppm/Weekend FM
– Dariusz przez ponad miesiąc pracował intensywnie nad archiwaliami, które Instytut Pamięci Narodowej zgromadził. Na tej podstawie ustaliliśmy, że to miejsce, jest to miejsce egzekucji kolumny więźniów z aresztu gestapo w Bydgoszczy. W wyniku pracy naszego historyka udało się ustalić tożsamość jednej z ofiar, bo ta obrączka, którą zespół dr Dawida Kobiałki odnalazł w ubiegłym roku, na podstawie inicjałów i daty zawarcia związku małżeńskiego udało się ustalić się tożsamość tej osoby (Ireny Szydłowskiej - przyp. red.) - mówił prokurator Jankowski.
Wkrótce potem, zespół IPN dotarł do wnuczki ofiary.
– Jak moja siostra to przeczytała, to nogi jej się ugięły - wspomina Mariola Nawrocka. – Dostałam wiadomość, że zadzwoni do mnie pan prokurator Tomasz Jankowski i przekaże nam jakąś dobrą wiadomość. Nie mogłyśmy się doczekać. O co tu chodzi? Po 76 latach dowiedzieć się czegoś o babci, której żeśmy w życiu na oczy nie widziały? Ale ciarki to miałyśmy. Nie mogłyśmy się doczekać, kiedy on zadzwoni. No i zadzwonił.
– To jest niesamowita historia, ponieważ nie udało się rodzinie nigdy dowiedzieć, w jaki sposób ich babcia zginęła. Była kurierką AK, jej syn już niestety nieżyjący do samego końca próbował ustalić, w jaki sposób jego matka zginęła w czasie II wojny światowej, się nie udało, więc my się bardzo cieszymy, że jesteśmy w stanie rodzinie przekazać te informacje - mówił prokurator IPN Tomasz Jankowski.
– 4 czerwca, to jest rocznica wolnych wyborów, więc zapamiętam tę datę, zadzwonił do mnie pan Tomasz Jankowski, przekazał informację, że znaleziono obrączkę. Ja byłam w szoku, nie mogłam uwierzyć, że to jest w ogóle możliwe. Święto to dla nas było. Bardzo się ucieszyłam - wspomina Mariola Nawrocka.
Ojciec Marioli Nawrockiej zmarł w 2004 roku. Gdyby żył, jakby przyjął tę informację? - pytam.
– Myślę, że może i by zawał nawet dostał. Bo, to na nim też piętno jakieś wywarło - odpowiada wnuczka Ireny Szydłowskiej.
Mariola Nawrocka wraz siostrą odwiedziły Dolinę Śmierci i miejsce, w którym badacze znaleźli obrączkę ich babci.
– To był następny szok dla nas. Stanęłyśmy dosłownie w tym miejscu, gdzie ta obrączka została wykopana. I musze panu powiedzieć, że nie tylko my byłyśmy wzruszone, ale pan, który nam to pokazywał, to też się wzruszył, bo powiedział tak: wykopując pewne rzeczy, jak guzik, medalik, to jest rzecz. My nie wiemy nawet, do kogo to należy, a tutaj teraz, jak wykopali tą obrączkę, a ja jeszcze pokazała te zdjęcia, te dokumenty, które mam, więc dla niego to też było przeżycie jakieś, bo tutaj widzi człowieka teraz.
Kamienica w Grudziądzu
Kiedy spotykamy się w Grudziądzu, zbliża się data państwowego pogrzebu szczątków ofiar odnalezionych w Chojnickiej Dolinie Śmierci.
– Bardzo to przeżywam, bo w końcu ostatnie pożegnanie, jak to się robi na cmentarzach, jest takim zwieńczeniem dzieła. I ja to też tak uważam i robię to dla mojego taty. No i pradziadków moich, których znałam, wychowywałam się u nich. Po prostu chcę dopełnić tego, już nie za ich życia, ale za swojego życia. I to uważam za priorytet teraz.
Na trzy dni przed państwowym pogrzebem w Chojnicach wracamy na chwilę z Mariolą Nawrocką na ul. Narutowicza w Grudziądzu. To stąd 17 stycznia 1945 roku gestapo wyprowadziło jej babcię.

Kamienica przy ul. Narutowicza w Grudziądzu, z której w 1945 roku gestapo wyprowadziło Irenę Szydłowską. Fot. A. Jażdżejewski/Weekend FM
– Ja w tej kamienicy też się wychowywałam. Zawsze, jak tu przychodzę, to też mam ciarki. Jest to taki sentymentalny budynek dla mnie.
Pogrzeb w Chojnicach
2 września 2024 Mariola Nawrocka wzięła udział w pogrzebie szczątków ponad 700 ofiar niemieckich zbrodni odnalezionych w chojnickiej Dolinie Śmierci. Złożyła też kwiaty przed zbiorową mogiłą, w której spoczęły również szczątki jej babci, Ireny Szydłowskiej, łączniczki Armii Krajowej.
– Jestem naprawdę dumna. Pierwszy i ostatni raz oddałam hołd, bo przecież nie znałam jej. Ale stając tutaj, przy tej wspólnej mogile myślałam o niej. Rozpiera mnie duma i cieszę się, że miałam taką babcię - mówiła mi tuż po uroczystości w Chojnicach Mariola Nawrocka.
Nawiązuje też do ojca pani Marioli.
– Gdyby tylko żył, byłby tutaj i był tak samo dumny, bo wiem, że przez większość swojego życia starał się odnaleźć ślady jakiekolwiek. Utknęło na tym, że pod Chojnicami została zamordowana, ale w jakich okolicznościach też nikt nie wiedział. Dopiero właśnie projekt pana Kobiałki spowodował to, że ja, wnuczka dowiedziałam się o tym - mówiła Mariola Nawrocka.

Dr Dawid Kobiałka i Mariola Nawrocka po uroczystym pogrzebie szczątków ofiar Doliny Śmierci. Fot. A. Jażdżejewski
Lekcja dla przyszłych pokoleń
Wnuczki Ireny Szydłowskiej czekają jeszcze na jedyną pamiątkę po swojej babci. Obrączkę znalezioną w chojnickiej Dolinie Śmierci.
– Pan prokurator obiecał, że ją dostanę jako jedyną pamiątkę po babci. Nie wiem kiedy to nastąpi, bo już czekam trzy lata, ale mam nadzieję, że się doczekam. Z siostrą już ustaliłyśmy, że będzie to oprawione w przeźroczyste takie, czy ze szkła, czy pleksi. Będzie opisana cała historia i będzie przekazywana ona u nas z pokolenia na pokolenia, żeby potomnym dać wynik, tego jak kiedyś ludzie działali - zapowiada Mariola Nawrocka.
ZOBACZ RÓWNIEŻ:
- 126
- poniedziałek, 2 września 2024 11:00
Chojnice
Uroczystości pogrzebowe ofiar zbrodni niemieckiej w chojnickiej Dolinie Śmierci (FOTO, WIDEO)
- 6
- poniedziałek, 7 czerwca 2021 9:37
Chojnice
Ustalono tożsamość jednej z osób zamordowanych w Dolinie Śmierci w Chojnicach w styczniu 1945 r. "To kurierka Armii Krajowej"
- czwartek, 18 czerwca 2020 9:20
Chojnice
"Chcemy oddać twarz ofiarom". Przełomowe badania archeologiczne w Dolinie Śmierci w Chojnicach
- piątek, 20 czerwca 2025 14:30
Muzyka ◆ Chojnice
10 edycja InterTony Festiwal już jutro (21.06.2025) w Chojnicach. W Weekend FM organizatorzy i żywa legenda polskiego metalu
- piątek, 20 czerwca 2025 13:22
Powiat chojnicki
Skarga na wiceprzewodniczącą Rady Powiatu Chojnickiego Bożenę Stępień odrzucona. "Komisja stwierdziła, że nie będzie procedować"
- piątek, 20 czerwca 2025 12:29
Powiat chojnicki
Zawodnicy Tęczy Rytel spotkają się 50 lat po zdobyciu Pucharu "Świata Młodych". Przyjadą też Dariusz Szpakowski i Dariusz Gęsior
- piątek, 20 czerwca 2025 11:21
Woj. pomorskie
Pojawiła się dezinformacja w sprawie planowanej drogi Via Pomerania. "Może być inspirowana przez obce służby"
- piątek, 20 czerwca 2025 7:15
Chojnice
W niedzielę (22.06) w Fosie Miejskiej 16. edycja festynu charytatywnego Chojnickie Aniołowo
- piątek, 20 czerwca 2025 7:12
Gmina Chojnice
Wnioski po losowaniu. Gmina Chojnice będzie kontynuować loterię meldunkową, ale z poprawkami w regulaminie
- czwartek, 19 czerwca 2025 8:49
Chojnice
Dzisiaj (19.06) w Fosie Miejskiej Piknik Parafialny Chojnickiej Bazyliki. Będą artyści i atrakcje dla najmłodszych
- czwartek, 19 czerwca 2025 8:20
Woj. pomorskie
Dzisiaj (19.06) rozpoczynają się Dni Starogardu Gdańskiego. Święto miasta potrwa aż cztery dni
- czwartek, 19 czerwca 2025 8:16
Gmina Chojnice
Przybędzie punktów oświetleniowych na liniach niskiego napięcia w gminie Chojnice
- 18
- czwartek, 19 czerwca 2025 8:09
Powiat chojnicki
W czwartek w Kościele katolickim Święto Bożego Ciała. Ulicami miast i wsi przeszły procesje wiernych
- środa, 18 czerwca 2025 17:33
Gmina Chojnice
Na jeziorze Niedźwiedzie w Chojniczkach, trwają poszukiwania osoby, która potencjalnie mogła wypaść z dmuchanego kajaku (AKTUALIZACJA)
- środa, 18 czerwca 2025 17:12
Powiat chojnicki
Wrócił temat ukraińskiej flagi w sali obrad chojnickiego starostwa. Mówiła o niej mieszkanka Czerska Angelika Sobkowiak
- środa, 18 czerwca 2025 13:42
Artykuł sponsorowany ◆ Chojnice
Burmistrz Miasta Chojnice zaprasza serdecznie na wyjątkowe wydarzenie muzyczne organizowane w ramach obchodów 750-lecia Chojnic
- środa, 18 czerwca 2025 13:18
Gmina Brusy
W Brusach w święto Bożego Ciała odbędzie się Koncert Uwielbienia Ponad Fale. Wystąpi tu blisko 100-osobowy chór (ROZMOWA)
- środa, 18 czerwca 2025 13:08
Woj. kujawsko-pomorskie ◆ Woj. pomorskie
W czwartek może silnie powiać. IMGW wydał ostrzeżenia przed silnym wiatrem dla wszystkich powiatów w naszym regionie
- środa, 18 czerwca 2025 11:08
Gmina Chojnice
Spółdzielnia Energetyczna Gminy Chojnice zarejestrowana w KRS. Rusza, ale na początek ostrożnie
- środa, 18 czerwca 2025 8:50
Powiat chojnicki
Zarząd Powiatu Chojnickiego z absolutorium i wotum zaufania. Głosowanie poprzedziła jednak długa dyskusja
- wtorek, 17 czerwca 2025 19:06
Gmina Brusy
Zderzenie dwóch aut w Męcikale, w gminie Brusy. Do szpitala trafiła 51-letnia kobieta. "Uderzyła w prawidłowo jadącego land rovera" (FOTO)
- wtorek, 17 czerwca 2025 11:33
Gmina Brusy
W Boże Ciało w Brusach odbędzie się Koncert Uwielbienia Ponad Fale (AKTUALIZACJA)
- wtorek, 17 czerwca 2025 10:39
Gmina Chojnice
Pięć ofert w przetargu gminy Chojnice na zaprojektowanie budynku do celów ochrony ludności
- wtorek, 17 czerwca 2025 9:39
Chojnice
W chojnickiej fosie odbędzie się dziś festyn rodzinny "Mama, tata i ja"
Podcasty Weekend FM
Zobacz również:
Im możesz pomóc:
Sport:
18:41Trener Chojniczanki Damian Nowak: "Baraże to niewiadoma. Chcemy awansować bezpośrednio w kolejnym sezonie"
8:41Kajakarze Polstyru oraz UKS-u ZSS Człuchów pojadą na Mistrzostwa Świata w Wyścigach Smoczych Łodzi
8:27Siatkarki plażowe ze Szkoły Podstawowej Sportowej w Człuchowie otarły się o medal mistrzostw Polski
8:25Człuchowskie "smoki" znów najlepsze w kraju. Teraz czeka ich wyjazd na Mistrzostwa Świata (FOTO)
11:23Piąte miejsce Red Devils Ladies Chojnice w Euro Winners Cup. "Odczuwamy niedosyt"
Ostatnio dodane artykuły:
14:3010 edycja InterTony Festiwal już jutro (21.06.2025) w Chojnicach. W Weekend FM organizatorzy i żywa legenda polskiego metalu
13:22Skarga na wiceprzewodniczącą Rady Powiatu Chojnickiego Bożenę Stępień odrzucona. "Komisja stwierdziła, że nie będzie procedować"
13:16Włamała się do piwnicy w Kościerzynie, ale wpadła na gorącym uczynku. Teraz 39-latce z powiatu kościerskiego grozi do 10 lat więzienia
12:29Zawodnicy Tęczy Rytel spotkają się 50 lat po zdobyciu Pucharu "Świata Młodych". Przyjadą też Dariusz Szpakowski i Dariusz Gęsior
11:24Gmina Bytów wyłoniła dzierżawcę, który zajmie się prowadzeniem działalności w zabytkowym obiekcie
11:21Pojawiła się dezinformacja w sprawie planowanej drogi Via Pomerania. "Może być inspirowana przez obce służby"
10:53Zapalenie się oleju przyczyną pożaru w domu jednorodzinnym w Człuchowie. Straty wyniosły 50 tys. zł
10:44Jutro (21.06) w Człuchowie odbędzie się Yoga Day by Małgorzata. To już czwarta edycja imprezy Lasku Luizy
10:37W Nieżywięciu, w gminie Człuchów, odbędzie się jutro (21.06.) charytatywna Koniada
9:47Zaginęła człuchowianka Kamila Krzemińska, z domu Fatyga. Policja prosi o pomoc w ustaleniu miejsca jej pobytu